Nakitsiz Yaşam ve Kredi Kartı kullanım alışkanlıkları

Danimarka hükümetinin Önümüzdeki sene, mağaza, restoran ve benzin istasyonlarının nakit para kabul etmelerini yasaklayacağını duyurması ile birlikte Nakitsiz Yaşam Olur mu ? sorusu tekrar gündeme oturdu.  Nakitsiz işlem yoğunluğu konusunda Danimarka, İsveç, Norveç ve Finlandiya öncü konumunda. Bu ülkelerdeki tüm parasal işlemlerin %85 ila %90 lık kısmı elektronik olarak yapılıyor. 

Ülkemizde nakit kullanılmadan yapılan alışverişi incelediğimizde; Kredi kartı, Banka kartı ve e-ticaret yöntemi kullanılarak yapılan alışveriş tutarının, hane halklarının tüketim harcamalarına (*) oranı 2010 yılında %30, olarak gerçekleşmişken, 2014 yılında %43'e yükseldiğini görmekteyiz. Bu veriler bize nakitsiz yaşam yolunda ilerlemekle birlikte bu uğurda kat edilecek çok yolumuzun olduğunu, toplumumuzun harcamalarının hala %57'sini nakit kullanarak yapmakta olduğunu göstermektedir. 

Yandaki veriler bize 2010 yılından sonra Banka Kartı sayısında %54, Kredi Kartı sayısında %22, ATM sayısınında %67 ve POS sayısında da %31 oranında artış yaşandığını göstermektedir.  TUİK verilerine göre 2014 yılı itibariyle 19-85 yaş grubunda olanların sayısının 51.838.118 kişi olduğunu dikkate aldığımızda, kart kullanma potansiyeli bulunan bu yaş grubunda bulunan insanların cebinde ortalama 1,1 kredi kartı ve 2,08 adet de banka kartı bulunuyor. 

Yıllar içinde Kredi kartı ile gerçekleştirilen işlem hacminin artmasına karşılık %90'ı nın alışveriş ve %10'unun da nakit çekme şeklindeki dağılımının değişmediğini görmekteyiz. Kart kullanım alışkanlıklarımızı incelemek için Bankalar arası Kart Merkezi verilerini incelediğimizde, 2014 yılında kredi kartı ile yapılan alışverişlerin ortalama tutarının 156 TL, nakit çekme işlemlerinin ortalamasının ise 540 TL olduğunu görmekteyiz. 

Banka kartı ile yapılan işlemleri gösteren yandaki tabloyu incelediğimizde; Banka kartının alışverişte kullanılma oranının %3,5 dan %6,95'e yükseldiğini görmekteyiz. Kart kullanım alışkanlıklarımızı incelemek için Bankalar arası Kart Merkezi verilerini incelediğimizde, 2014 yılında Banka kartı ile yapılan alışverişlerin ortalama tutarının 40 TL, nakit çekme işlemlerinin ortalamasının ise 384 TL olduğunu görmekteyiz. 

Yukarıda yer alan tabloları bir arada değerlendirdiğimizde, kredi kartının ağırlıklı (%90) olarak alış verişte kullanıldığı, banka kartlarının alışverişlerde kullanımının sınırlı (%6,5) olduğu ve ağırlıklı olarak küçük tutarlı alışverişlerde kullanıldığını görüyoruz. Bu veriler nakitsiz yaşam konusunda Banka kartlarının yetersiz kaldığını göstermektedir.

İnternet, Telefon ve mektup kullanılarak yapılan elektronik alışverişte kart kullanımının yıllar içerisinde giderek yaygınlaştığını görmekteyiz. 2014 yılına ilişkin elektronik ticaret işlemlerinin %52,8'i internet alışverişlerinde gerçekleşmiştir.

Nakit kullanılmadan gerçekleştirilen alışverişlerin toplamı 2010 yılında 240.830 milyon TL iken, 2014 yılında 520.674 milyon TL ya yükselmiştir. Dört yıllık sürede nakit kullanmaksızın yapılan alışveriş tutarında % 116 oranında artış gerçekleşmiştir. Bu artış nakitsiz yaşam hedefine yönelik reel ilerlemeye işaret etmektedir. Kart kullanım alışkanlıkları yıllar içindeki değişmiş, nakitsiz gerçekleştirilen alışveriş toplamı içinde Banka kartlarının payı %3 den % 5,6 ya, elektronik ticaretin payı ise %10,2 den %13,6 ya yükselmiştir. Kredi kartı kullanılan alışverişin payı ise %86,6 dan %80,8' e gerilemiştir.

Kart kullanım alışkanlıklarımızı incelemek için Kredi Kartı ve Banka kartı kullanılarak gerçekleştirilen alışverişlerin sektörler arasında nasıl dağıldığını incelediğimizde; her ikisinde de en büyük payın  market ve alışveriş merkezine ait olduğunu görmekteyiz. Mart 2015 de Kredi kartı ile gerçekleştirilen alışverişin %19'u Market ve avm, %9'u benzin ve yakıt istasyonlarında ve %7,37'si de Giyim ve Aksesuar alışverişlerinde gerçekleştirilmiş. Banka kartı kullanılarak gerçekleştirilen alışverişlerde de oransal farklık bulunmakla birlikte en fazla bu sektörlerde alışveriş gerçekleştirilmiştir. 

Kartlı ödeme sistemlerinin ülke ekonomisine en belirgin faydası ekonominin kayıt altına alınması ve bunun da Devletin Vergi gelirlerinde artışa neden olmasıdır. Bankalar Arası Kart Merkezi’ne göre; nakit yerine kart kullanılan her 1 TL'lık harcama, vergi gelirlerinin 19 kuruş, GSMH’ nın ise 1,75 TL artmasına neden oluyor. Nakit kullanılmadan yapılan alışverişlerin ekonomiye katkısını dikkate aldığımızda, gelişmiş ülkelerin nakitsiz yaşamı neden teşvik ettiklerini daha iyi anlıyoruz. 

Ülkemizdeki yaygın kanı kart kullanımının çok fazla olduğu, insanların cebinde çok fazla kart olduğu şeklinde olsa bile yukarıdaki veriler, ülkemizde alışverişlerde nakit kullanımının hala yaygın olduğunu, özellikle Banka kartlarının alışverişte kullanımının çok sınırlı kaldığını göstermektedir. Bireylerin hesaplarındaki parayı Banka kartı ile çekerek alışverişte nakit kullanmasının, ekonomide kayıt dışılığı teşvik ettiğini ve bunun da vergi kaybına neden olduğunu biliyoruz. ,

Alışverişte nakit kullanılmasının önüne geçilmesi için izlenecek yol aslında çok açık. Kart kullanım alışkanlıklarımızın değiştirilmesi, banka kartlarının alışverişte kullanılmasının teşvik edilmesi, nakit kullanımının ise kısıtlanması gerekiyor. Nakitsiz yaşamın yaygınlaştırılması için temassız kart kullanımını teşvik eden/yaygınlaştıran başarılı örneklerin incelenmesi ve ülkemiz koşullarına uyarlanmasının yeterli olacağını düşünüyorum.

Saygılarımla,

Müslüm OYMAK

Bankacı

Yararlanılan Kaynaklar;

Bankalar Arası Kart MerkeziTürkiye İstatistik Kurumu

(*) TÜİK ,  Harcamalar Yöntemiyle Gayri Safi Yurt içi Hasıla (Cari Fiyatlarla) hesaplamasında, hane halklarının tüketim harcamaları toplamı cari fiyatlarla 2010 yılında 787.752.785.244 TL, 2014 yılında ise 1.203.278.649.260 TL olarak hesaplanmıştır.

Not: Yukarıdaki değerlendirmelerimin unvanım ve görevimle ilgisi bulunmamaktadır.