Finansal Çözümleme: Kaldıraçlı İşlemler ve Forex mağdurları oluşmasının nedenleri

Halk arasında forex (Foreign Exchange) olarak bilinen kaldıraçlı işlemlerin (x) yıldızının son dönemde parlaması ile birlikte bu konuya büyük yönelmeler oldu. İşlem hacminin artmasına paralel olarak piyasada forex mağdurları da oluşmaya başladı. İki tarafı keskin kılıca benzeyen kaldıraçlı işlemlerinin yatırımcıyı cezbeden yönünü ve forex mağdurları oluşmasının nedenlerini ele almaya çalışacağım.

Kaldıraçlı işlemlere dair ilk düzenlemenin (y) yapıldığı 2011 yılında bu konuda sadece 6 tane aracı kurum yetki almışken, sayı bu gün 40'a yükselmiştir. Kaldıraçlı işlem piyasasında 2012 yılında 2.361 milyar TL lık işlem yapılmışken görsel medyada yayınlanan reklamların da etkisi ile bir önceki yıla göre % 121 artış gerçekleşerek 2015 yılı işlem hacmi 17.005 milyar TL ya yükseldi. Kaldıraçlı işlem yapmaya yetkili aracı kurumların web sayfalarında yer alan, müşterilerinin kar/zarar durumlarını incelediğimde; istisnalar olmakla birlikte Ekim -Aralık 2015 döneminde karda olan müşteri oranının % 20-30 aralığında olduğu, % 70-80 aralığında müşterinin ise Zarar'da olduğu görülüyor. Zararda olan müşteri oranının bu kadar yüksek olması, forex mağduru olan geniş bir kitle olduğunu düşündürmektedir. Kaldıraçlı işlem hacminin %52'si bireysel yatırımcılar tarafından gerçekleştirilmekte olup, finansal okur yazarlığın düşük olduğu bireysel yatırımcılardaki zarar oranının yukarıdakinden daha yüksek olduğunu düşünüyorum.

Forex piyasası hakkında kısa bilgi;

Kaldıraçlı işlemler (Forex) piyasasında, spot olacak şekilde ülkelerin para birimlerinin birbirlerine olan görece değerlerinden alınıp satılmaktadır. Bu piyasada alınan/satılan kıymetlerin fiziken teslimi söz konusu olmayıp işlemden kar elde edilmesi halinde sadece kar'ın ödenmesi, zararın ise teminattan mahsubu söz konusu olmaktadır. Teorik olarak bütün konvertibl Dövizler, Altın ve Gümüş' le de işlem yapmak mümkün olmakla birlikte ürün çeşitliliği kurumdan kuruma değişiklik gösterebilmektedir. Kaldıraç oranı (z) da, portföy büyüklüğüne, işlemin yapıldığı para cinsine göre ve kurumdan kuruma da değişiyor. Forex piyasasında alıcı (uzun pozisyon) ya da satıcı (kısa pozisyon) olarak işlem yapılabiliyor.

Kar potansiyeli;

FOREX işleminin yatırımcısına neden cazip geldiğini rakamlarla örnek vererek basitçe anlatalım. Diyelim ki elinizde 10.000 TL sermaye var ve siz USD nin değerleneceğini düşünüyorsunuz. 10.000 TL ile 2,85 kur üzerinden yaklaşık 3.508 USD aldığınızı ve beklentiniz doğrultusunda bir müddet sonra USD nin değerlendiğini ve 3 TL dan satarak sermayenizi 10.526 TL ya yükselttiğinizi var sayalım. Bu işlem sonunda 526 TL kar elde etmiş olacaktınız. Aynı işlemi forex piyasasında ve 50:1 kaldıraç oranı ile gerçekleştirdiğinizi var saydığımızda; Yetkili aracı kuruma yatıracağınız 10.000 TL teminat karşılığında size paranızın 50 katı işlem yapma olanağı sağlanmakta ve satın alacağınız yaklaşık 175.438 USD nin değerlenerek 3 TL dan satmanız sonucunda 26.315 TL kar elde etmiş olacaksınız. Yatırımcı için forex işlemini cazip kılan az para ile yüksek kar elde etme potansiyeli forex mağdurlarının oluşmasının nedenleri arasında sayılabilir.

Zarar Potansiyeli ve sermayenin kaybedilmesi;

Ancak işler her zaman yukarıdaki gibi iyi yönde gitmemektedir. Bilindiği gibi döviz piyasası ulusal ve uluslar arası pek çok ekonomik ve siyasi gelişmelerden etkilenmektedir. Döviz kurunun yükseleceği beklentisi ile siz USD satın almışken beklentinizin aksine döviz kurunun düşmesi olasılığı da bulunmaktadır. Yine yukarıdaki örneğimizden hareket edecek olursak USD kurunun sadece 0,01 TL gerilemesi bile 10.000 TL lık teminatınızın 1.754,38 TL erimesine neden olacak, USD kuru 2,79 TL ya gerilediğinde teminatınız tükendiği gibi 526 TL da borçlu çıkıyorsunuz. (1.000 USD teminat ile TL satın alınmasına yönelik örnek aşağıda sunulmuştur) İşlem yapılan aracı kurum teminatta belirli bir azalma olduğunda eksikliğin giderilmesi için hesap sahibine bildirim göndermekte, teminat belirli bir oran/tutarın altına gerilediğinde (Pozisyon kapama fiyatı) azlan teminat tamamlanmazsa aracı kurum resen işlem yaparak portföyü paraya çevirerek riskini tasfiye etmektedir. Piyasadaki fiyatların pek çok faktörden etkilenmeye açık olması forex mağdurlarının oluşmasının nedenlerindendir.

Kaldıraç Oranının Yüksekliği;

Kaldıraç oranının yüksek olması, daha yüksek limitlerle işlem yapılmasına olanak vermesi nedeniyle yatırımcıya cazip geliyor. Ancak işlemin yapısını incelediğimizde kaldıraç oranının yükselmesinin forex mağdurları oluşmasının nedenleri arasında önemli bir yere sahip olduğunu görülmektedir. Kaldıraç oranı ne kadar yüksekse işlemde zarar edilebilecek tutar da o denli yükselmektedir. Forex işlemlerinde kaldıraç oranı 100:1' i aşmamak kaydıyla aracı kurumlar ile müşterileri arasında serbestçe belirlenebilmektedir. SPK küçük yatırımcıyı korumak amacıyla bu konuda yeni bir düzenleme yapmış ve 20.000 TL nın altındaki başlangıç teminatlı işlemlerde kaldıraç oranı 50:1' ile sınırlandırılmıştır.

İşlem Süresi;

Hafta içi her gün, neredeyse günün 24 saati (*) piyasanın açık olması yatırımcı açısından risk doğuran ve forex mağdurlarının oluşmasının nedenleri arasında önemli faktördür. Uluslar arası piyasada yaşanan herhangi bir değişiklik sunucunda yatırım yapılan döviz, altın veya gümüş fiyatında gerçekleşecek değişiklik sonucunda teminatın eriyip yok olması ve portföyün tamamen kaybedilmesi riski bulunmaktadır. Forex piyasasının yatırımcı tarafından neredeyse günün 24 saati boyunca sürekli yakından takip edilmesi ve değişen piyasa koşullarına göre pozisyonunu değiştirmesi fiilen mümkün olamamaktadır. Piyasanın kapalı olduğu hafta sonu boyunca fiyatı etkileyen gelişmelerin piyasanın açılması ile birlikte bir hamlede fiyatlara yansıtılması sonucu oluşan fiyat boşlukları yatırımcının aleyhine sonuçlar doğurabilmektedir.

Yetkisiz Kuruluşlar;

Yetkilendirilmemiş kuruluşlar ve bu kuruluşların sağladıkları platformlar üzerinden gerçekleştirilen işlemler, SPK denetimine ve gözetimine tabi olmadığından yatırımcılar açısından büyük risk doğurmaktadır. Yetkisiz kuruluşlarda işlem gerçekleştirildiğinde, ülkemiz tasarrufları yurt dışına gittiği gibi, portföyden para kazanılsa dahi paranın geri alınamama riski bulunmaktadır. Yetkisiz aracı kurumlarla yapılan işlemler kayda girmediğinden, forex mağdurlarının oluşmasının nedenleri arasında sayabileceğimiz bu faktörün rakamsal boyutu bilinememektedir. Yetkili aracı kurumla yapılan işlemlerde kıymetler takasbank da muhafaza edildiğinden, bu konuda tereddüdü olan yatırımcıların bakiyelerini takas bank üzerinden kontrol etmelerinde fayda bulunmaktadır.

Gelecekte ödeyeceği döviz kredisi veya ithalat akreditifi borcu bulunan firmalar ya da döviz geliri olacak ihracatçılar forex piyasasında işlemi yaparak döviz kurlarındaki hareketlerden korunabilirler. Döviz cinsinden vadeli borcu veya alacağı bulunan ve kur riskinden kurtulmak isteyen firmalar için forex işlemleri gerekli özen ve dikkati göstermeleri kaydıyla iyi bir fırsat sunmaktadır. Ancak yukarıdaki veriler küçük birikimlerini spekülatif beklenti ile forex işlemlerine yatıran finansal okur yazarlığı düşük çok geniş bir bireysel yatırımcı kitlesinin büyük ölçüde zararda olduğunu gösteriyor.

Kaldıraçlı işlem yapmayı düşünen yeni yatırımcıların forex mağdurlarının oluşmasının nedenleri arasında saydığımız yukarıdaki riskleri çok iyi bilerek yatırım kararını gözden geçirmesini, gerek yazılı gerekse dijital ortamda imzalayacağı/onaylayacağı tüm sözleşme ve taahhütnameleri iyice okuyup anlamasını ve ileride doğacak hukuki ihtilaflara karşı bir örneğini muhafaza etmesini, spk gözetim ve denetiminde olmayan yetkisiz kuruluşlarla işlem yapmamasını ve spekülatif amaçlı işlemlerden uzak durmalarını tavsiye edebilirim. Forex işlemindeki kaldıraç oranı ne kadar yüksek ise zarar riskinin de o denli yüksek olacağı dikkatten uzak tutulmamalıdır.

Saygılarımla,

Müslüm OYMAK

Bankacı
SPL-Sermaye Piyasası Faaliyetleri İleri Düzey lisansı

NOT: Burada yer alan yatırım bilgi, yorum ve tavsiyeleri yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırım danışmanlığı hizmeti, yetkili kuruluşlar tarafından kişilerin risk ve getiri tercihleri dikkate alınarak kişiye özel sunulmaktadır. Burada yer alan yorum ve tavsiyeler ise genel niteliktedir. Bu tavsiyeler mali durumunuz ile risk ve getiri tercihlerinize uygun olmayabilir. Bu nedenle, sadece burada yer alan bilgilere dayanılarak yatırım kararı verilmesi beklentilerinize uygun sonuçlar doğurmayabilir.

(x) Kaldıraçlı İşlem; yatırılan teminat tutarı karşılığında, döviz ve kıymetli madenler ile sermaye piyasası kurulunca belirlenecek diğer varlıkların kaldıraçlı olarak elektronik ortamda oluşturulmuş bir platformda alım satım işlemleri,

(y) 6111 Sayılı kanunun 155. maddesi ile kaldıraçlı işlemleri düzenleme yetkisi Sermaye Piyasası Kurulu'na verilmiştir. SPK tarafından hazırlanarak 27.08.2011 tarihli resmi gazetede yayınlanan "Kaldıraçlı alım satım işlemleri ve bu işlemleri gerçekleştirebilecek kurumlara ilişkin esaslar hakkında tebliğ" (125 sayılı tebliğ), ile forex işlemleri yasal düzenlemeye kavuşmuştur. Daha sonra 11.07.2013 tarihli Resmi Gazetede yayınlanan "Yatırım hizmetleri ve faaliyetleri ile yan hizmetlere ilişkin esaslar hakkında tebliğ" ile, yeniden düzenleme yapılmış ve 125 sayılı tebliğ iptal edilmiştir.

(z) Kaldıraç oranı: İşlem yapmak için yatırılan teminat tutarı karşılığında alınabilecek pozisyon tutarı.

(*) Döviz piyasası hafta içi 23,55-00;05 saatleri arasında, Altın ve Gümüş işlemleri ise hafta içi 24;00-01;05 saatleri arasında kapalı kalmaktadır.

USD/TRY paritesinde Kaldıraçlı işlem örneği

Parite	USDTRY
İşlem	Satış (Kısa)
Hacim	1 Lot (İlk Para Birimi Cinsinden 100.000 Birim)
Pozisyon Açma Fiyatı	1.9100
Pozisyon Kapama Fiyatı	1.9000
Açılan Pozisyon Büyüklüğü	(-) 100,000 USD (+) 100,000*1.91000 = (+) 191,000 TRY
Yeni Pozisyon (Kapanış) Büyüklüğü	(+) 100,000 USD (-)100,000 USD*1.90000 = (-) 190,000 TRY
K/Z	191,000-190,000= 1,000 TRY =1,000/1.90000 = 526.31 USD
Gerekli Teminat(1:100 kaldıraç ile)	Dolar cinsinden açılmak istenen pozisyon büyüklüğünün 100’de 1’i => 100,000 USD / 100 = 1,000 USD